Kızılca karyesi:
26 Mayıs sene [1]332'de Kızılca'ya vardık. Bu köy oldukça büyük ve kurâ-yı sâ’ireye nisbetle ma‘mûrdur. Kızılca'da düşman, bir süvârî alayı ikâme etmişdi. Bu cihetle hayvânâtın te’mîn-i i‘âşesi için köylünün elindeki arpa, saman, ot ve kısmen sığır ve davarından istifâde etdi. Ma‘amâfîh sâ’ir Kürd köylerinde yapdığı gibi burada da köy hayatını imhâ etmedi. Köyün her cins hayvânâtı, ağnamı oldukça mebzûl, erzâk ve zahîresi vardır. Kızılcalı İsmâil oğlu İsmâil ve Süleyman oğlu Ali ki, zâten fukarâdandırlar, bunlardan başka muhtâc-ı mu‘âvenet kimse görülemedi.
Düşman bu köyün ırz u nâmûsuna tecâvüz etmediği gibi, mebânîsini dahi tahrîb eylemedi. Tarlaların sürülmesine, ekin ekilmesine, çayır ve mer‘âlardan istifâde edilmesine, köyden köye gidip gelmelerine Kızılcalılara müsâ‘ade etdi.
Düşmân hîn-i ric‘atinde nakledemediği erzâkdan bi'l-hâssa gaz, şeker, sabun ve buna mümâsil eşya ile epeyce mikdârda esliha ve cebhâne, Kızılcalılar tarafından alınıp koyulundurulmuşdur. Her ne kadar Kızılcalılar erzâkın düşman tarafından imhâ edildiğini, kalan eslihayı da askerimize verdiklerini söylemekde iseler de hâlen çaya mahsûs dört köşeli şeker kullanmaları, akşamları hatta fukarâ hânelerinde bile gazyağı yanması ve saklı saklı silâh satmaları keyfiyyâtın delâletiyle bu eşya ve eslihanın Kızılcalılar tarafından alınıp saklandığını, eslihadan bir mikdârını kendilerini ta‘kîbden masûn bulundurmak için askerimize verdikleri anlaşılıyor.
Kızılca'da düşmanın ikâme etdiği süvârî alayı kumandanı Alman imiş. Bu zât, mıntıkası dâhilindeki kurâda geşt ü güzâr eden ve Rus Kazak ve Ermenilerinin halka karşı revâ gördüğü tazyîkâtı şiddetle men‘ ve İslâmları himâye eyleyerek şikâyetlerini dinlediği için Ruslar bu zâtı câsûslukla bi'l-ittihâm tebdîl edip taht-ı muhâkemeye almış ve Erzurum'a sevkeylemiş olduğu yine Kazakların Kızılcalılara vâki‘ ihbârına atfen Kızılcalılar tarafından bize nakl ve beyân edilmişdir.
Fî 26 Mayıs sene [1]332
Ilıca Nâhiyesi Müdîri Vilâyet Hukûk Müşâviri
Kemal
İlaldı karyesi:
Sâ‘at bir buçukda Kızılca'dan hareketle, üç buçukda kurâ-yı ekrâd'dan İlaldı karyesine muvâsalat olundu. Köy tek ve tenhâ, yalnız Hüseyin nâmındaki ihtiyâr bir bekçiden başka kimse yok idi. Bu köy esâsen harâb bir hâlde idi. Ahâlîsi gûyâ ateş hattına yakın bulunmamak bahânesiyle dâhildeki Kürd köyüne gitmiş idi. Bekçi, köyde kalan eşyanın muhâfazasına me’mûr bulundurulması hasebiyle İlaldılıların harb korkusundan ziyâde, askerimize mu‘âvenet etmemek maksadıyla oradan tebâ‘ud etdikleri anlaşılmakdadır.
Bu köyün eşrâfından Halil oğlu Ahmed nâmındaki birisi[nin] Kazaklar tarafından itlâf edildiğini haber aldık. Sebeb-i katli, yolda tesâdüf etdiğimiz Mamahâtunlu Hacı Memiş ve rüfekâsından inde't-tahkîk maktûl, Kazaklarla arasında vâki‘ bir inek mübâdelesi mes’elesinden tehevvüre gelerek Kazakları darb ve birisini cerhetmesi üzerine mukâbeleten merkûmun Kazaklar tarafından katl u itlâf edildiği anlaşıldı. İlaldı karyesinin bir kıt‘a fotoğrafı merbûtdur.
Fî 27 Mayıs sene [1]332
Ilıca Nâhiyesi Hukûk Müşâviri
Kemal

bu metni daha önceleri internette okumuştum. sanırım osmanlı arşivindeydi. arşivde tercan ve aşkale köyleri hakkında yazılanların hepsini okudum. ermeni ve rus askerlerinin alevi köylere zarar vermediğini ama sünni köylere zarar verdiğini gözlemledim. köyümüzde bulunan süvari birliğinden ve halka iyi davranmalarından dedemde bahsederdi. şunu anladımki ermeniler alevilere karşı hoşgörü ve sempati sahibi bir millet.

Aslında köylülerle konuşmamda edindiğim izlenimlere ve yaşanan olayla bakılırsa Ermeniler bütün Dersim bölgesindeki genel tutumlarını Tercan^da da sürdürmüşler.Ermeniler Alevi'lere oldukça acımasız yaklaşmışlar.İki halk arasına düşmanlık sokmamak adına bunlara yer vermek istemedim.Fakat pek masum olmadıklarını söylemeliyim.

özgür yanıldığını düşünüyorum. yukarıdaki metindede anlaşıldığı gibi ve demin anlattıklarında biliyorumki ermeniler alevi kesmine zarar vermemiş ve normal hayatlarını yaşamalarına müsaade etmişler.

Yukardaki rapor Türk tarafı tarafından hazırlanmış ve ermenilerin köye zarar vermediğinden şaşkınlıkla bahsediyor. ""Bu cihetle hayvânâtın te’mîn-i i‘âşesi için köylünün elindeki arpa, saman, ot ve kısmen sığır ve davarından istifâde etdi. Ma‘amâfîh sâ’ir Kürd köylerinde yapdığı gibi burada da köy hayatını imhâ etmedi."" ermenilerin köydeki hayatın devam etmesini neden istediklerinide gayet açık anlatıyor.Karargah kurdukları bölgede ki insanlarla düşman olmak istemezler.Ama bunu boşver.Köye veya o bölgeye yolun düşerse bölge insanına sormanı tavsiye ederim.En iyi kaynak onlar.Onlar sana ermenilerin Alevi'lere neler yaptığını anlatacak.